مراسم شب‌های قدر
هر یک از اقوام ایرانی از کرد و بلوچ و فارس وعرب و ترک و ترکمن و لر و گیلکی و قشقایی و... در شب‌های قدر دارای آداب و آیین‌های ارزشمند و پرجاذبه‌ای هستند که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست.
ماه مبارک رمضان، بافضیلت ترین و بابرکت‌ترین ماه‌ها است؛ ماهی که خداوند متعال درهای رحمت خویش را بر بندگانش می‌گشاید و کلام او که کامل‌ترین برنامه هدایت و سعادت انسان است، در این ماه بر پیامبر عظیم‌الشأن اسلام نازل‌شده است.
از نیمه ماه که می‌گذریم، کم‌کم به شب‌های قدر که از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی است، نزدیک می‌شویم، این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است.
عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است؛ در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می‌آیند، نزد امام زمان (عج) می‌روند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند. شب‌زنده‌داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار توصیه و تأکید شده است.
از این رو هر یک از اقوام ایرانی از کرد و بلوچ و فارس وعرب و ترک و ترکمن و لر و گیلکی و قشقایی و... در شب‌های قدر دارای آداب و آیین‌های ارزشمند و پرجاذبه‌ای هستند که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست.
آداب و رسوم ترکمن‌ها در شب‌های قدر
ترکمن‌ها برای شب 27 ماه مبارک رمضان احترام خاصی قائل هستند. در این شب برای پذیرایی از میهمانان که به دیدار می‌آیند، سفره‌های رنگین می‌چینند و به نام «قدر گیجه» شب قدر شادی می‌کنند؛ زیرا معتقدند شب قدر شب نزول قرآن بر صاحب ختمی مرتبت برای هدایت بشر است؛ طبق آیه قرآن کریم عبادت در این شب بهتر از عبادت 1000 ماه می‌باشد که در آن شب قدر نباشد.
علاوه بر آن به اعتقاد ترکمن‌ها حضرت خضر (ع) بر کسانی ظاهر می‌شود که نیکوکار هستند، پس گروهی که خود را مستحق زیارت آن حضرت می‌دانند تا وقت سحری به دیدار اقوام و دوستان می‌روند تا شاید بخت بیدار دیدار آن یار آشنا را بشارت دهد.
ضمناً در این شب خانواده‌هایی که قصد ازدواج و وصلت دارند، هدایا و نقل و شیرینی برای خانواده عروس می‌برند و این ایام را به آنان تبریک و شادباش می‌گویند. همچنین ترکمن‌ها عقیده دارند که پرداخت فطریه قبل از شب قدر ثواب بیشتری دارد، اگرچه تا پایان ماه مهلت دارند.
آداب و رسوم اهالی استان سمنان در شب‌های قدر
اهالی استان سمنان در شب‌های قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت به شب‌زنده‌داری مبادرت می‌ورزند؛ زنان نیز در این شب‌ها خرما، انواع نان محلی، شله‌زرد و غیره بین عزاداران تقسیم می‌کنند.
در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در لیالی قدر همزمان با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می‌کنند؛ همچنین گره زدن بر روی نخ به هنگام خواندن دعای جوشن کبیر پس از قرائت هر بند از دعا توسط برخی از زنان مرسوم است.
در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می‌دمند تا به‌عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند.
در روستای جزن دامغان نیز در این شب‌ها دستجات زنجیرزن از مساجد و حسینیه‌های محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه‌ها به زنجیرزنی و عزاداری می‌پردازند.
در روستای کوه زر با فرار رسیدن ۲۱ رمضان برخی اهالی به نیت اموات خود نان فتیر پخته و بین سایرین تقسیم می‌کنند.
اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت علی (ع) از انجام فعالیت‌های روزمره خودداری کرده و مرسوم است که دامداران شیر دام‌های خود را در این روز به فقرا و نیازمندان داده یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل می‌دهند.
شب ۲۷ ماه رمضان
در باور برخی اهالی، نزول قرآن در این شب بوده و بر این اساس برخی تا پاسی از شب به احیاء و شب‌زنده‌داری در مساجد می‌پردازند؛ از این رو زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در این روز به جهت شادی ناشی از کشته شدن قاتل ملعون امام علی (ع) به دست و پای خود حنا می‌بندند؛ برخی زنان در این روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و برای آن‌ها گوشواره می‌خرند.
آداب و رسوم اهالی استان گلستان در شب‌های قدر
با فرا رسیدن شبهاى احیاء، مردم روزه‌دار گلستان با اشتیاق فراوان در مساجد حضور می‌یابند و مراسم احیاء را با خواندن قرآن، دعاى جوشن کبیر برپا می‌کنند و دسته‌های عزادار در مساجد به سینه‌زنی و عزادارى می‌پردازند.
برپایی مراسم احیا شب‌های قدر در مسجدها، مکان‌های مذهبی و در برخی خانه‌ها از دیگر مراسم مشترک بین گلستانی‌هاست.
آداب و رسوم مردم مشگین شهر در شب‌های قدر
مراسم احیا مراسم احیا از لحظات روحانی و به یاد ماندنی است که مردم این شهرستان سعی می‌کنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند؛ در شب‌های احیا و شهادت امیرالمؤمنین (ع)، مردم برای احیای این شب در مساجد جمع می‌شدند و به خواندن دعا و مناجات می‌پرداختند؛ اهمیت بیداری این شب در نظر مردم، آن‌قدر زیاد بود که با خود خوراکی به مسجد می‌آوردند.
آداب و رسوم کردستانی‌ها در شب‌های قدر
برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان و مصادف با لیالی قدر در مساجد، حفظ چهل حدیث از احادیث نبوی و جشن نزول قرآن کریم و مولودی‌خوانی و قصیده بردیه خوانی از دیگر آدابی است که کردهای اهل سنت در ایام ماه مبارک رمضان به جای می‌آورند.
در کردستان و مناطق اهل سنت لیالی قدر را نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم و بیست و هفتم می‌دانند و تمام این شب‌ها را تا صبح بیدارند و به تلاوت قرآن و شب‌زنده‌داری و برگزاری مراسم مذهبی می‌پردازند و به طور کلی می‌توان گفت مراسم شب قدر در مناطق اهل سنت در ۱۰ شب آخر ماه رمضان آغاز شده و مردم متدین این خطه از میهن اسلامی تمام سعی خود را برای با شکوه برگزارشدن آن به کار می‌گیرند.
به طور کلی می‌توان گفت که مراسم شب‌های قدر در ماه رمضان در مناطق اهل سنت شامل مراسم اعتکاف، جشن نزول قرآن، برگزاری مراسم مذهبی، نذر و نذورات و پرداخت فطریه است و یکی از باورهای عمیق مردم اهل سنت شافعی مذهب کردستان ارادت ویژه آنان به اهل‌بیت رسول‌الله (ص) و بزرگان دینی است که در این ماه مبارک نیز همزمان با ایام ضربت و شهادت امیرالمؤمنین علی (ع) به اوج خود می‌رسد.
در مناطق مختلف کردستان مردم با پخش نذورات و برپایی مراسم ویژه ادعیه خوانی و برگزاری مراسم ختم قرآن کریم ارادت خویش را به مولای متقیان اعلام کرده و زنان خانه‌دار با پختن انواع نان‌های سنتی در روز ۲۷ رمضان برای مراسم شب هفتم شهادت حضرت علی (ع) نذورات خود را به جای می‌آورند و این مهم هم‌اکنون نیز در جای‌جای کردستان انجام می‌شود.
رسوم اقوام ایرانی در شب‌های قدر
آداب و رسوم یزدی‌ها در شب‌های قدر
در شب‌های قدر مردم یزد نیز مانند مردم سایر مناطق کشور مراسم احیا برگزار می‌کنند و در
اغلب مساجد بزرگ شهر نظیر مسجد جامع کبیر، مسجد امیرچخماق، مسجد برخوردار، مسجد ریگ، مسجد ملااسماعیل، مسجد فرت، مسجد شیخداد، مسجد حظیره، مسجد صاحب‌الزمان و یا مساجدی که قداست خاصی برای آن قائل هستند مانند مسجد قل هواللهی و مسجد یعقوبی این مراسم برگزار می‌شود و در غیر این صورت در مساجد نزدیک محل زندگی‌شان قرآن بر سر می‌گذارند و ادعیه خاص مانند دعای توسل، دعای جوشن کبیر، ابوحمزه ثمالی، دعای مجیر، زیارت عاشورا و نمازهای هفت قل هواللهی خوانده می‌شود.
در شب‌های قدر مردم ابتدا غسل می‌کردند و احیا می‌گرفتند، در گذشته مرحوم صدوقی در مسجد حظیره نمازهای صد رکعتی را می‌خواند و بسیاری از مردم با اقتدای به ایشان، صد رکعت از نمازهای قضا شده را بدون وقفه می‌خواندند.
همچنین تسبیح‌هایی با هزار دانه در بعضی مساجد تهیه شده بود که ختم یا علی می‌گذاشتند و قبل از آن نماز مخصوصی را در چهار شب جمعه می‌خواندند و اشعاری مانند یا اله‌العالمین در باز کن/ یا امیرالمؤمنین در باز کن/ مشکلی افتاده در کار من/ با دو انگشت یدالله باز کن و همچنین سرکوه بلند فریاد کردم/ امیرالمؤمنین را یاد کردم/ امیرالمؤمنین ای شاه مردان/ دل ناشاد ما شاد گردان و ای خوانده تو را ولی ادرکنی/ بر تو ز نبی نص جلی ادرکنی/ دستم تهی و لطف تو بی پایان است/ یا حضرت مرتضی علی ادرکنی، به منظور مددجستن از مولای متقیان علی (ع) خوانده می‌شد.
در این شب‌ها چاووش‌خوانی می‌خواندند که تقریباً دو صدا یا گروهی بود به طوری که یک نفر چاووش‌خوان بود و بقیه به صورت گروهی او را با خواندن اشعاری همراهی می‌کردند به عنوان مثال چاووش‌خوان می‌خواند: اگر خسته جانی بگو یا علی یا علی و گروه در جواب می‌گفتند: یا علی یا علی و در ادامه چاووشی خوان اشعاری مانند اگر ناتوانی بگو یا علی یا علی، مترس از بلا و بگو یا علی، اگر بینوایی بگو یا علی، اگر نیمه‌جانی بگو یا علی و گروه در پایان هر مصراع جواب می‌دادند: یا علی یا علی.
یکی دیگر از مراسم‌ها خواندن روضه قنبر است و این مراسم از شب نوزدهم تا بیست و هفتم ماه مبارک رمضان اجرا می‌شد و اکنون هم کم‌وبیش در محلات شهر یزد برگزار می‌شود، به عبارتی؛ روضه قنبر نماد ضربت خوردن حضرت علی (ع) است که به‌صورت نمادین توسط زن‌ها در منازل خوانده می‌شود و هیچ مرد یا کودک پسری نباید در این مراسم حضور داشته باشد.
یک نفر که نقش قنبر را بازی می‌کرد، کلاه مخصوصی به شکل درویشان بر سر می‌گذاشت و لباس سفیدی که نماد دوستی و پیروی کردن از امام علی (ع) است می‌پوشید و با خواندن اشعاری در سوگ حضرت علی(ع) وارد مجلس می‌شد و مردم شروع به گریه کردن می‌کردند.
یک نفر هم نقش حضرت زینب (س) را بازی می‌کرد و لباس بلند سفید و یا گاهی سیاه بر تن می‌کرد، نفر دیگر نقش ام کلثوم دختر حضرت علی (ع) و یک نفر نقش نعمان جراح طبیب آن حضرت را ایفا می‌کردند و هرکدام با خواندن اشعاری وارد مجلس می‌شدند و نمایش گونه‌ای از چگونگی به شهادت رسیدن آن حضرت را نشان می‌دادند.
سعی می‌شد در این شب‌ها به نیازمندان، فقرا و ایتام افطاری ساده با نان و پنیر و خرما داده شود و همچنین بعضی از افراد آجیل مشکل‌گشا تهیه کرده و داستان خاصی بر آن خوانده می‌شد و آن را با روش‌های خاصی پاک می‌کردند؛ به طوری که آجیل را در سینی‌های بزرگی ریخته و با سلام‌وصلوات توسط زنان مؤمنه تمیز می‌شد و زوائد آن را در آب روان می‌ریختند و آجیل را میان مردم بین دو نماز پخش می‌کردند و مردم هم با گرفتن آجیل صلوات می‌فرستادند.
در این شب‌ها غذاهای خاصی پخته می‌شد به عنوان مثال در محله خبرآباد یزد در این سه شب غذاهای گوشتی مانند کیمه که مخلوطی از گوشت و سیب‌زمینی پخته بود را بین مردم توزیع می‌کردند.
در شهرستان تفت در شب بیست و هفتم در حسینیه "شاه ولی" مراسم نخل گردانی برگزار می‌شد و روز 21 ماه مبارک رمضان در حسینیه مهریز مراسم تعزیه‌خوانی انجام می‌شد و اکنون نیز این مراسم برگزار می‌شود به طوری که یک نفر به صورت نمادین نقش ابن ملجم را بازی می‌کرد و در ادامه مراسم، مردم تابوت نمادین حضرت علی (ع) را از حسینیه به طرف امام‌زاده مهریز همراه با سینه‌زنی و احتمالاً نخل‌برداری حرکت داده و ابن ملجم را به مجازات می‌رسانند.
آداب و رسوم مردم استان مرکزی در شب‌های قدر
در روزهاى تیغ یا ایام شهادت حضرت على (علیهالسلام) که مصادف با روزهاى نوزدهم، بیستم و بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان است مردم استان مرکزى مانند مردم سایر نقاط ایران در حزن و اندوه فرو مىروند و همه‌جا یکپارچه سیاه‌پوش مى شود.
جاذبه ها و آثار تاریخی قزوین + تصاویر