ترک

درکتاب لغات الترک محمود کاشغري پرخوان به معني بت و صنم آمده ‌است.

آيين پرخواني ريشه در حوادث تاريخي دارد که منتسب به بريدن درخت خشکيده ‌است و صداي اره را که مشابهت به بوقان يا باگان، به معناي کافر و شمن دارد، از دو تکوازه"پاک" (بغ فارسي) و" ان"به معناي خدا پرست، گرفته شده است. صدايي که از ته گلو برمي‌خيزد. بوقان در دوران‌هاي مختلف به پرخوان تغيير يافته است.

پيش از توضيح آيين پرخواني، ابتدا به تعاريفي از آن مي پردازيم. اصل لغت "پرخوان" از دو کلمه پري و آواز ترکيب يافته و از اصطلاحات خاص ازبک‌هاي خوارزم است. پرخوان‌ها با ساز و آوازي که در وصف پري‌ها مي‌خوانند، امراض را از بدن بيماران دور مي‌سازند.

برخي ريشه پرخواني را در آيين شمنيسم جستجو مي‌کنند. شامان‌ها ريشه در اقوام ترک و مغول دارند. آنها خود را رابط ميان انسان و موجودات ماورا الطبيعي مي‌دانسته‌اند و از دنياي غير عادي سخن مي‌رانده ‌اند. با گسترش اسلام درشمال و شمال شرقي آسيا، شامان‌ها نيز شکل و فرم اسلامي به خود گرفتند.

مراسم پرخواني معمولا شب برگزار مي‌شود. زيرا از نظر پرخوان، مناسب‌ترين زمان براي جذب ارواح و دفع شياطين است. پرخوان پس از به جاآوردن نماز جماعت عشاء به منزل مي رود. اوپس از صرف چاي شروع به نواختن دوتار مي‌کند و يا با روشن کردن ضبط صوت موسيقي ترکمني پخش مي کند.

پرخوان با ايجاد فضاي شاد نيروهاي امدادي را نزد خويش فرا مي‌خواند. از سوي ديگر به وسيله ساز و آواز فضايي را فراهم مي‌سازد تا از اين طريق بر روحيه بيمارش تسلط يابد. در اين مرحله حاضرين بايد سکوت را رعايت نمايند.

پرخوان با غلتيدن، پريدن و خيره شدن به اطرافش مرتب به خود مي‌پيچد زماني که احساس مي‌کند نيروهاي امدادرسان او در آن محل تجمع نموده‌اند، از طناب آويخته شده در وسط اتاق آويزان مي‌شود و از نيروهايش مدد مي‌طلبد و پس از چرخش مختصري خود را رها مي‌کند. حاضرين به وي کمک مي‌کنند تا از زمين برخيزد.

پارچه‌اي به ديواره ضلع غربي اتاق به شکل توبره آويزان است، در درون آن پارچه پيراهن‌هاي زنانه و مردانه و روسري‌هاي زيادي وجود دارد که متعلق به افرادي است که توفيق حضور در مراسم را نيافته‌اند و با ارسال لباس‌هايشان و قراردادن آن در توبره مخصوص پرخوان، شياطين و ارواح خبيث را از وجود خويش مي‌زدايند. در باور پرخوان، در اين توبره نيروهاي امدادرسان او و اجنه تجمع مي‌کنند و راز مداواي بيماران در آن توبره نهفته ‌است. پرخوان در اين مراسم بارها به سمت توبره رفته و به آن گوش فراداده و دوباره نزد بيمارش مي‌آيد و با اين عمل از نيروهاي پنهاني داخل توبره دستور مي‌گيرد. در مراسم پرخواني بيماراني که دچار بحران شديد روحي هستند بيشتر از سايرين مورد توجه قرار مي‌گيرند.

در مرحله بعد، پرخوان شمشيري را به دست گرفته و به سوي بيمار حمله‌ور مي‌شود. او شمشير را در گوشه ابروي بيمار قرار داده و به آرامي به طرفين مي‌چرخاند سپس شمشير را درپشت گردن تک تک حاضرين قرار مي‌دهد. او به کمک دستيارش با دو قطعه چوب ضربه‌اي به اين شمشير وارد مي‌کند و بر اين باور است که ارواح خبيث در اين مرحله دفع مي‌شوند.

از ابزار ديگر پرخوان، کفگير است. در گذشته، او کفگير را در اجاق آتش مي‌گداخت اما امروزه آن را بر روي بخاري نفتي خاموش قرار مي‌دهد. پرخوان بنا به موقعيت و به تشخيص خود گاهي کفگير سرد را به کف پاي بيماران مي‌زند. با پايان يافتن اين مرحله، او به هريک از حاضرين دست مي‌دهد و آنها نيز مبالغ و هدايايي برحسب توان درجيب پرخوان قرار مي‌دهند که اصطلاحا به آن آقليق aghlgh مي‌گويند. سپس او در وسط اتاق دو زانو نشسته و به درگاره خداوند متعال دعا مي‌خواند پس از آن اتاق را ترک مي‌کند.